نقد تحلیلی شعر «توسعه یعنی...» از دکتر حجت بقایی
نقد تحلیلی شعر «توسعه یعنی...» از دکتر حجت بقایی
یک کتاب//شعر «توسعه یعنی...» نوشته:دکتر حجت بقایی، فراتر از یک توصیف ساده و سطحی از توسعه، به بازاندیشی بنیادین در مفهوم و معنای توسعه می‌پردازد. این اثر شعری، به شکل زیبا و هنرمندانه‌ای تلاش می‌کند تا ابعاد انسانی، اخلاقی و فلسفی توسعه را در مقابل تعریف‌های رایج و غالب که غالباً مادی و تکنوکراتیک هستند، برجسته کند.
از نظر ساختاری، شعر به صورت آزاد و بدون قافیه‌پردازی‌های سختگیرانه شکل گرفته که این آزادی ساختاری به خودی خود بیانگر نوعی حرکت و پویایی است؛ چیزی که دقیقا با مضمون توسعه که جریانی پویا، ناپایدار و البته امیدبخش است، هم‌خوانی دارد. زبان شعر ساده و روان است، اما این سادگی در خدمت انتقال مفاهیم عمیق و پیچیده قرار گرفته است. این زبان در عین حال ملموس و صمیمی، خواننده را از همان ابتدا درگیر فضای شعر می‌کند و تصویری روشن از توسعه در ذهن ایجاد می‌نماید.
یکی از مهم‌ترین وجوه شعر، استعاره‌های زیستی و طبیعی است. توسعه با «چیدن بذرهای کوچک در خاک سخت امروز» شروع می‌شود و به «درختان سرسبز» و «ریشه‌های گسترش یافته» تعبیر می‌شود. این تصاویر نه تنها نشانه‌ای از تداوم و رشد است، بلکه بیانگر نیاز به صبر، مراقبت و توجه به بستر مناسب برای رشد هستند. این نگاه زیستی به توسعه، توجه مخاطب را به فرآیندی می‌کشاند که بر خلاف تعریف‌های اقتصادی صرف، شامل جوانه زدن، رشد تدریجی، و پایداری است.
استعاره «خاک سخت» نیز بیانگر شرایط دشوار و چالش‌برانگیز فعلی است؛ جایی که توسعه باید با سختی‌ها و مقاومت‌ها روبرو شود. این خاک سخت می‌تواند به مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی زیست‌محیطی اشاره داشته باشد که توسعه پایدار را دشوار می‌کنند.
دکتر بقایی در این شعر توسعه را با «صدای پاهای خسته» و «جاده‌ای پر پیچ و خم» توصیف می‌کند که زیر باران لغزنده و مه پوشیده است. این تصویر، واقعیت پرفراز و نشیب فرآیند توسعه را بازتاب می‌دهد و بیانگر این است که توسعه یک مسیر هموار و ساده نیست. در این مسیر، هرچند موانع و خطرهایی وجود دارد، اما گام‌ها باید ادامه پیدا کنند و هر قطره باران به جای مانع، فرصتی برای رشد دیده شود.
این نگرش، هم نکته‌ای بسیار انسانی دارد و هم فلسفی؛ زیرا توسعه را نه صرفاً به عنوان یک هدف نهایی، بلکه به عنوان یک مسیر و روندی پویا معرفی می‌کند که اهمیت هر گام، تلاش و مقاومت را یادآور می‌شود. مفهوم «ایستادن نداشتن» و حرکت مستمر، بر ایمان و امید تکیه دارد و از این رو شعر دارای بار معنوی و انگیزشی بالایی است.
شاید مهم‌ترین بخش شعر، تأکید بر این باشد که توسعه نباید صرفاً بر پایه تکنولوژی و رشد مادی باشد، بلکه باید بر پایه عدالت و احترام استوار شود. این بخش به شدت در برابر دیدگاه‌های اقتصادی صرف و نولیبرالیستی توسعه ایستادگی می‌کند که اغلب به قیمت نادیده گرفتن عدالت اجتماعی و زیست‌محیطی انجام می‌شود.
«انسان‌هایی که چشم‌شان به آسمان است» تصویر روشنی از انسان توسعه یافته به معنای جامع آن است؛ انسانی که فراتر از منافع فردی و کوتاه‌مدت به آینده و ارزش‌های اخلاقی می‌اندیشد. این نگاه، توسعه را نه صرفاً پیشرفت بلکه تکامل اجتماعی و انسانی معرفی می‌کند.
همبستگی اجتماعی و امید نیز مفاهیمی هستند که به شکل تکرارشونده در شعر حضور دارند. توسعه به مثابه فرآیندی جمعی، نیازمند مشارکت همه اقشار جامعه و درک مشترک است.
بقایی، توسعه را با «آغوش باز کردن به تغییر» و «یاد گرفتن از شکست‌ها» تعریف می‌کند. این نگرش به توسعه، آن را به فرآیندی پویا و زنده تبدیل می‌کند که در آن ناکامی‌ها نه پایانی بر راه، بلکه درس‌هایی برای پیشرفت بیشتر هستند. چنین نگرشی در ادبیات توسعه کمتر به صراحت دیده می‌شود و دکتر بقایی این نکته کلیدی را به زیبایی برجسته کرده است.
در نهایت، شعر توسعه را حرکتی می‌داند که نمی‌توان آن را متوقف کرد، حتی اگر راه دشوار و همراه با طوفان باشد. این باور به پیشرفت و تحقق فردایی بهتر، یک پیام قوی و امیدبخش است که همگان را به مشارکت و همدلی فرا می‌خواند.
جمع‌بندی:
شعر «توسعه یعنی...» مجموعه‌ای از تصاویر و مفاهیم زیبا، انسانی و امیدبخش را درباره توسعه ارائه می‌دهد که به شکلی قابل تحسین، فراتر از تعریف‌های رایج اقتصادی و فنی است. این اثر با تأکید بر عدالت، همبستگی، یادگیری از شکست و حرکت پیوسته، نگاهی جامع، انسانی و اخلاقی به توسعه دارد.
زبان ساده و استعاره‌های ملموس، این پیام‌ها را به شکلی قابل فهم و قابل لمس به مخاطب منتقل می‌کنند. اگرچه شعر از نظر ساختاری فاقد پیچیدگی‌های سنتی ادبیات کلاسیک است، اما همین سادگی زبان، به آن توانایی ویژه‌ای در انتقال پیام‌های پیچیده داده است.
این اثر می‌تواند برای هر کسی که در حوزه توسعه، سیاستگذاری اجتماعی یا حتی برای کسانی که به دنبال معنا و امید در مسیر زندگی خود هستند، الهام‌بخش باشد و آنان را به تأمل و حرکت در مسیر توسعه‌ای متعهد، انسانی و عادلانه دعوت کند.
-سرویس ادبیات توسعه/ گروه خبری یک کتاب
